Lucas Hoekman, de stamvader van alle Hoekmannen op Urk. is een mysterieuze persoon. Hij werd geboren in 1829. Naar het voorgeslacht van Lucas keken we al in Familieboom III. Hij verloor op 4-jarige leeftijd zijn vader, Albert Hoekman, en werd in 1839 wees toen ook zijn moeder, Hendrikje Vos, overleed.

In 1837 hertrouwde zijn moeder met Roelof Speelman. Roelof overlijdt in 1871 in Stuifzand. Heeft Lucas hier nog van geweten? De kinderen uit Roelofs eerste huwelijk erven alles.

Hoe kwam Lucas vanuit Drente op Urk terecht? Lucas was een veelzijdige persoon, bakker van beroep, gemeenteontvanger, maar ook postbeambte en ansjoviszouter. In 1856 krijgt Lucas met Jannetje Weerstand (geb. 21 november 1830) een dochter, Marretje. Marretje wordt in Enkhuizen geboren. In de burgelijke stand van Urk vind ik dat Lucas en Jannetje op 26 juli met elkaar getrouwd zijn. (Was de tijdelijke verhuizing naar Enkhuizen een manier om aan schande te ontkomen?)

In het archief van Enkhuizen kom ik de inschrijving tegen van Lucas, Jannetje en Marretje. Ze hebben er maar kort gewoond.

Het gezin Hoekman

Bij Lucas zien we als beroep bakker staan. Op 28 augustus 1856 verhuizen ze naar Enkhuizen, op 15 november van dat jaar wordt Marretje geboren, op 11 september 1857 verhuizen ze terug naar Urk. Ook de geboorteaangifte van Marretje vinden we terug in het Enkhuizer archief, getekend door Lucas Hoekman.

Op 8 februari 1859 wordt een dochtertje Hendrikje geboren. Het meisje overlijdt echter op 18 augustus 1864. Zes dagen na haar zusje Ietje die op 17 april 1861 is geboren. Broertje Albert, geboren op 3 mei 1863, overlijdt op 24 april 1865. Drie kinderen die overlijden binnen de tijd van één jaar, wat een ongelovelijk verdriet moet dat hebben gegeven. De kinderen zijn waarschijnlijk overleden aan de pokken. De bereidheid van Urkers in die tijd om zich te laten inenten is bijzonder laag. 96 mensen overlijden dat jaar op het eiland, de meeste aan de pokken.

Op 12 oktober in 1865 wordt Albert geboren, ongeveer zes maanden na het overlijden van zijn broer. Beide grootvaders van Albert heetten ook Albert, duidelijk is dus niet over hij naar de opa van zijn vader of moeder is vernoemd. Oudere zus Marretje is vernoemd naar haar bessien aan moeders kant.

In 1868 wordt Hendrikje geboren op 6 januari, het kindje overlijdt echter al op 24 augustus van hetzelfde jaar. Twee jaar later, 20 maart 1870, komt er nog een dochtertje bij, ook zij heet Hendrikje. Ik neem aan dat alle Hendrikjes vernoemd zijn naar oma Hendrikje Vos aan vaders kant.

Bakker, taxateur, gemeenteontvanger …

In 1882 wordt Lucas genoemd als taxateur namens de gemeente in een inboedelinvetaris. Er wordt van hem gezegd dat hij deskundige is. Ik denk dat Lucas als bakker naar Urk is gekomen, ondanks verhalen in de familie dat hij als weesje hier met een vrachtschip terecht is gekomen. Zijn broer was ook bakker. Heeft zijn broer zich na het overlijden van vader en moeder over Lucas ontfermd?

Hoe dan ook, Lucas laat zich in Enkhuizen inschrijven als bakker en ook op Urk beoefent hij dat beroep. Het is toch niet echt een beroep dat je jezelf aanleert. Wat verder opvalt, is dat Lucas kan schrijven (en dus ook lezen). Hij ondertekent de geboorteaangifte van Marretje en ondertekent ook het de akte van de notaris waar hij taxateur wordt genoemd. Op de website van de historische vereniging in Beilen, lees ik echter dat er pas in 1881 een school werd opgericht in Wijster. Waar en van wie heeft Lucas leren lezen en schrijven?

Urker volksleven

Veel meer over Lucas kom ik te weten na het lezen van het Urker Volksleven uit 1989. Het Urker Volksleven is een uitgave van Vrienden van Urk. Auke Weerstand heeft voor het artikel veel onderzoek gedaan naar Lucas Hoekman. Als ik nu bedenk wat voor een heidens karwei dat geweest moet zijn in een tijdperk zonder internet dan kan ik niks anders dan respect opbrengen voor het artikel. Het ontzag voor Lucas Hoekman is na het lezen van het artikel overigens nog groter.

Net als ik ik tast Auke in het duister waarom Lucas naar Urk is gekomen. Lucas begon op Urk bij bakker en Veehouder Klaas van Urk, iets later ging hij ‘in de kost’ bij Jacob Nentjes. Deze Jacob Nentjes had als beroep broodbakker. Heeft er wellicht een ‘bakkersknecht gezocht’-advertentie in de krant gestaan en is Lucas zo naar Urk gekomen?

Lucas was aangesloten bij de Gereformeerde Kerk (de kerk ontstaan na de afscheiding) en de familie Nentjes nam een voorname plaats in binnen deze kerk.

Gemeenteontvanger

Auke heeft uit de gemeentearchieven naar boven weten te halen dat Lucas kort na zijn terugkeer uit Enkhuizen gemeenteontvanger werd op Urk. Een gemeenteontvanger is een soort van belastinginner. Een datum noemt Auke echter niet. Auke had zelf nog toegang tot het gemeentearchief, nu is dat in beheer bij Het Flevolands Archief. Helaas is maar een zeer beperkt deel van het archief online beschikbaar. Auke heeft een scan gemaakt van de benoeming, die is gedateerd op 1 september 1874. Zo heel erg kort na de terugkeer uit Enkhuizen was het dus niet.

Lucas vraagt de gemeente diverse malen om loonsverhoging. Als in 1885 het provinciale bestuur een opslag naar 300 gulden per jaar weigerd (de gemeenteraad stemde wel in), neem Lucas ontslag.

Postbode

Lucas is in 1874 nog maar net benoemd tot gemeenteontvanger, of hij solliciteert in 1875 naar de vrijgekomen post als postbode op het eiland. In datzelfde jaar wordt hij benoemd tot postbeambte. Bakker, gemeenteontvanger en postbode, je vraagt je af waar Lucas de tijd vandaan haalde. Zijn vrouw zal hem ongetwijfeld hebben geholpen bij het rondbrengen van de post.

Lucas deed ook nog het nodige schrijfwerk voor ongeletterde plaatsgenoten. De schrijfsels die overgebleven zijn, getuigen van Lucas’ sierlijke (en leesbare) handschrift.

Het huis van Lucas werd nu dus ook het eerste echte postkantoor van Urk, gelegen in Wijk 4. Aan de buitenkant van de woning werd een brievenbus geïnstalleerd. Het postkantoor was 24/7 open, men kon er altijd terecht. Door de ongeregelde tijden van de postschuit, stuitte dat nog als eens op problemen. Als de boot laat aankwan, moest de postbeambte tot laat kantoor houden. ’s Ochtends moest hij echter om half vijf alweer opstaan om de post klaar te hebben voor het vertrek om zes uur.

De vrijwel constante openingstijden van het kantoor stuitte in de donkere wintermaanden nog wel eens op problemen, dus vinden we een brief van Lucas, gedateerd 30 augustus 1876, aan het gemeentebestuur met de aanvraag voor het ophangen van een buitenlamp. Hij schrijft daarin onderandere;

“Daar hij gedurig klachten ontvangt zoo van ingezetenen als van buiten aankomende over de moeijlijkheid om bij avond, voornamelijke als het erg donker is, de brieven en paketten ter bezorging in de bus of op kantoor te brengen, waarvan hij zelf ook gedurig de ervaring heeft, zo zou hij menschelijk oordeelen dat er eene verlichting voor zijn huis geplaatst wierd.”

Straatverlichting

Uiteindelijk leidt dit alles zelfs tot verzoek om lampen aan te brengen in het hele dorp. Lucas schrijft samen met drie anderen een brief aan de gemeente. Die moet er ook gekomen zijn, want in 1884 ontvangt de gemeente een brief van lichtwachter dat er problemen zijn. Tijdens een storm zijn een flink aantal lampen kapot gegaan. De lichtwachter was echter zelf verantwoordelijke voor schade. Deze bedroeg 50 gulden en dat kon de beste man helemaal niet betalen. Loop je nu dus ’s avonds door een goed verlicht Urk, dan mag je er best eens bij stilstaan dat je dit deels aan Lucas Hoekman te danken hebt.

Waterputten

In 1877 schrijft Lucas nog een brief aan de gemeente over de gebrekkige toestand van de openbare waterputten. De zomer van 1877 blijkt een droge zomer te zijn en de bewoners moeten steen en been geklaagd hebben.

Ansjovis

Ik denk dat Lucas toch een redelijke inkomen moet hebben gehad. Samen met ene A. Hakvoort bezat hij namelijk ook een ansjoviszouterij op Urk. De opbrengsten van de zouterij waren sterk afhankelijk van de vangst, die kon elk jaar anders zijn. In 1877 schrijven vragen beide heren de gemeente toestemming om een afdak te mogen vergroten om de zaak te vergroten. In 1882 vragen ze de gemeente zelfs om een stukje gemeentegrond om hun vischzouterij verder uit te kunnen breiden. In 1885 vraagt Lucas om een perceel van 200 vierkante meter op de haven. Hij merkt in de brief op dat hij in 1884 in totaal 3500 gulden aan loon heeft uitbetaald.

De plek waar de zouterij kwam te staan, was naast de botterschuur. Later startte zoon Albert hier een smederij. Die smederij werd het begin van machinefabriek Hoekman.

Verenigingsman

Je zult nu wel denken dat die Lucas een bezig mannetje moet zijn geweest. Het verhaal begint nu echter pas echt op stoom te komen. Op 1 oktober 1871 richt Lucas Hoekman een vereniging op voor Urker jongelingen. Zelf wordt hij voorzitter en blijft dit tot 1896. Ik merk hier ook graag even op dat Lucas in 1871 zelf al 42 jaar oud was, niet echt een jongeling dus. Een jongelingenvereniging is een plek voor jongens om samen te komen en zich met geloofszaken bezig te houden: Bijbelstudie en zang. In 1891 kan de vereniging een eigen gebouw neerlaten zetten. Het stond bekend als Samuel. De gevelsteen is nog steeds te bezichten in Museum Het Oude Raadhuis op Urk.

Het duurde tot 1878 voordat de eerste meisjesvereniging wordt opgericht, Lydia genaamd. Bij zijn afscheid als voorzitter in 1897 ontvangt Lucas als dank voor zijn inzet een klok.

Zingen

Tijdens de bijeenkomsten van de verenigingen zal er ongetwijfeld flink gezongen zijn. Dat viel in goede aarde en dus werd in 1874 besloten om ‘eene zangvereniging’ op te richten, in 1896 werd dit mannekoor ‘Oefening Kweekt Kunst’. Later is uit deze vereniging Urkermannenkoor Hallelujah voortgekomen. Aanvankelijk repeteerde men in de school. Onderleiding van Lucas werd daar het zingen geoefend. De kerken maakten nog geen gebruik van orgels, maar voorzangers moesten het werk doen.

Zondagsschool

In 1876 neemt vereniging Samuel het initiatief om een zondagsschool te beginnen op Urk. De vereniging schreef een brief aan de gemeente om toestemming te krijgen hiervoor de schoollokalen te gebruiken. De gemeente op haar beurt moest hiervoor toestemming vragen aan de provincie. Waarom? Op Urk bestond nog geen christelijk onderwijs, de school was een openbare school. Nou heb ik me laten vertellen dat er wel christelijk onderwijs werd gegeven. Als dan de inspecteur naar Urk kwam, dan gaf de boot een afwijkend signaal. Men kon dan snel al het christelijke lesmateriaal verstoppen

Hoe dan ook, die toestemming kwam er en ook tegenwoordig nog worden op zondag vrijwel alle scholen door Urker kerken gebruikt om zondagsschool te geven. Het uurtje rust voor de drukke ouders die dan even een moment voor elkaar hebben.

Rampenfond 1883

In 1883 raasde er een flinke storm over Nederland. Deze storm trof de Urkers bijzonder hard. Negen schepen vergingen, 26 vissers kwamen om het leven. Zij lieten 17 weduwen en 56 wezen achter. Er werd in allerijl een comité opgericht om de getroffen families te helpen. Burgemeester Kagei nam de leiding, ook Lucas Hoekman was lid. Er werd in nationale kranten geadverteerd om geld te verzamelen. Het resultaat; er werd 58.000 gulden opgehaald. Het genoemde fonds is in de jaren tachtig van de 20ste eeuw opgeheven en de resterende middelen zijn gebruikt om de bouw van uitvaartscentrum D.E.L. (Draagt Elkanders Lasten) mede mee te financieren.

In 1875 was er al eens een commissie opgericht die zich ten doel had gesteld om bejaarde vissers van boven de 70 één of twee keer per jaar financiële steun te verlenen. In 1879 krijgt de schoonvader van Lucas, Albert Weerstand, zo’n uitkering. Lucas brengt het bedrag enkele dagen later terug en verzoekt tevens om zijn schoonvader van de lijst te schrappen. Hij is zelf in staat om de verzorging op zich te nemen.

Kerkelijke functies

Lucas is tevens tot ouderling gekozen binnen de Gereformeerde Kerk. Van wanneer tot wanneer is niet precies bekend. Wel weten we dat hij later scriba (secretaris) van de kerk werd. Ook hier zal het feit dat hij kon schrijven bij hebben gedragen aan de benoeming.

Overlijden

Op 6 juli 1901 overlijdt Lucas Hoekman. Hij is dan 72 jaar en woont in Wijk 4-66. Een wees uit Drente die een enorm stempel heeft gedrukt op het negentiende eeuwse Urk. Zijn vrouw Jannetje overleed op 6 juni 1918.

Het eerder genoemde artikel van Auke Weerstand leest als een spannend jongensboek. Ik raad het dan ook van harte aan. Zonder dit artikel had ik dit nooit kunnen schrijven.

Tags: familie, geschiedenis, hoekman, lucas, postbode, vereniging, voorzitter